Bitki üretimi için niyetlenip iklim şartları, toprak yapısı, üretim teknikleri, işgücü, sulama imkanları, hasat ve pazarlama gibi birçok faktör dikkate alınarak uygun bitkinin üretimine karar verdikten sonra ilk adım, o bitkinin ekileceği, çimlenip toprak üstüne çıktıktan sonra kaliteli ve yüksek verimli ürün elde etmek için toprak işlenmesinin uygun bir şekilde yapılmasıdır.
Her bitki her toprakta verimli yetişmez. Öncelikle toprak yapısına uygun bitki çeşidini belirlemek gerekir.
Toprak; arzın yüzeyini ince bir tabaka halinde kaplayan, kayaların ve organik maddelerin türlü ayrışma ürünlerinin karışımından meydana gelen, içerisinde ve üzerinde geniş bir canlılar topluluğu barındıran, bitkilere durak yeri ve besin kaynağı olan, belli oranlarda su ve hava içeren, yer kabuğunun, en üst kısmını saran doğal ve dinamik bir yapıdır. Toprak, Hava şartlarına ve uygulanan tarım tekniğine göre devamlı olarak olgunlaşan ve değişen bir canlı varlıktır.
Toprak dört ana unsurdan oluşmaktadır:
1) Mineral Madde: Bunlar büyüklüklerine göre çakıl, kum, mil, kil olarak isimlendirilmektedir. Toprağı oluşturan mineral maddelerin, büyüklüklerine göre toprak içerisindeki oranları "Tekstür" olarak tanımlanmaktadır. İçerisinde 2 mikrondan küçük parçacıkların yüksek oranda bulunduğu topraklar "Killi, 0.2-0.02 mm arasındaki mineral maddelerin yüksek oranda bulunduğu topraklar ise, "Kumlu" topraklar olarak isimlendirilmektedir. Mineral maddeler, bitkilerin beslenmeleri için gerekli olan birçok bitki besin maddesini bünyelerinde bulundurmaktadır.
2) Organik Madde: Bitkilerin, toprak üzerinde ve altında yaşayan çeşitli canlılar ve onların artıklarının mikroorganizmalar tarafından parçalanması sonucu oluşan katı maddelerdir. Organik maddenin toprak içerisindeki miktarları, mineral maddeler ile kıyaslandığında, çok az olduğu görülür. Tarım yapılan topraklarda organik madde miktarı, % 1-12 arasında değişmektedir. Normal bir tarla toprağındaki organik madde, hacim olarak yaklaşık % 5 düzeyinde bulunması gerekmektedir. Yurdumuzun toprakları organik madde yönünden oldukça fakirdir. Kuraklık, yağış yetersizliği, hatalı toprak işleme yöntemi ve zamanı ile bilhassa anız yakılması topraklarımızın organik maddece fakir olmasına neden olabilir.
3) Toprak Suyu: Toprağı oluşturan parçacıkların arasındaki boşlukların bir kısmı, toprak suyu ile doludur. Toprak, gözenekli bir ortam olduğu için, bünyesine suyun girmesi ve bu suyun bir kısmının sızması için uygun özellikler taşımaktadır. Toprak suyunun kaynağını, yağışlar ve sulama suyu oluşturmaktadır. Toprak boşluklarının büyüklüğü ve miktarı, toprağın su tutma kapasitesini ve içerdiği su miktarını etkileyen en önemli özelliktir. Su toprak içerisinde meydana gelen çok sayıdaki kimyasal ve fiziksel olayların hızı ve şiddetini etkilemektedir. Su ayrıca, toprakta yaşayan irili ufaklı çok sayıda canlının, bitki köklerinin büyüme ve gelişmesini düzenlemektedir. Suyun toprak içerisinde yukarıdan aşağıya doğru hareketi; infiltrasyon hızı olarak adlandırılan toprağın önemli bir özelliğidir. Toprak içerisindeki suyun yanlara doğru hareketi difüzyon ile olmaktadır.
4) Toprak Havası: Bir tarım toprağının; normal şartlarda hacim olarak % 50'sini mineral ve organik maddeler, % 50'sini de toprak parçacıkları arasındaki boşluklar
oluşturmaktadır. Boşlukların içleri su ve hava ile doludur. Bir toprağın içerdiği su miktarı, toprak boşlukları içerisindeki havanın miktarı ile yakından ilgilidir. Toprağın bünyesindeki su miktarının artmasına paralel olarak boşluklar içerisindeki hava miktarı azalmakta, su miktarının azalması durumunda ise, toprak boşluklarındaki hava miktarı artmaktadır. Bitkilerin optimum büyüme ve gelişmeleri için toprak boşluklarındaki su ve havanın dengede olması gerekmektedir.
Toprağın tava gelmesi: Toprak boşluklarının yarısının su, yarısının da hava ile dolu olduğu duruma tav denir. Bu özellikteki topraklarda yetişen bitkilerin kökleri; gelişmesi için ideal şartlar sağlandığından, büyüme ve gelişme olumlu etkilenmekte ve sonuç olarak yüksek verimlere ulaşılmaktadır.
Toprak işlemeye başlamadan önce toprağın tavında olup olmadığına karar verilmelidir. Normal yapılı ( kumlu-killi, tınlı) bir toprakta 5-25 cm kadar derinlikten alınacak bir avuç toprak avuç içinde sıkıştırıldığında top olur ve yere atıldığında normal şekilde dağılırsa toprak tavı iyidir, Lastik top gibi olur da yere atınca dağılmazsa tav ağırdır, su istemez, beklemek gerekir, Hiç top olmaz veya çok gevşek top olursa tav yetersizdir, sulama gerekir demektir.
Bitkisel üretimde yetiştirme tekniği uygulamalarının ilki olan toprağın işlenmesinin tek amacı, toprak üzerindeki doğal bitki örtüsünün yani, yabancı ot olarak isimlendirilen bitkilerin yok edilmesidir. Toprak tavında iken iyi bir tohum yatağı hazırlamak, tarla tarımında birim alanda yüksek verim almanın en önemli etkenlerinden biridir.
Toprak bünyesine göre uygun tohum yatağı hazırlamak, tarım alet ve makine kombinasyonlarını kullanarak tekniğine uygun ve zamanında toprağı işlemekle mümkündür. Toprak İşleme, yetiştirilecek bitki tohumlarının toprağın uygun derinlikteki alt katmanına bırakılması (ekilmesi) ve toprağın alt katmanından çimlenerek toprak yüzeyine çıkabilmesi için toprağın tarım alet ve makinalarıyla gevşetilmesi, küçük boyutlu parçacıklar halinde ufalanması, kabartılması, kesilmesi, devirmesi karıştırılması ve sıkıştırılması olarak tanımlanabilir.
Toprak işleme, bitkilerin gelişmesi için gerekli su, hava, sıcaklık ve besin maddeleri gibi ana etmenlerin etkilerini arttırmak için bitki isteklerine uygun tohum yatağı hazırlama dışında yabancı ot mücadelesi, toprak yüzeyindeki bitki artığı, sap, anız ve hayvansal ahır gübrelerinin toprağa karıştırılması, su ve rüzgar erozyonunun kontrolü gibi bir çok amaç için de yapılmaktadır.
Toprak işlemede sürüm yönü de önemlidir. Eğimli arazilerde sürüm eğime dik yönde yapılması gerekir. Sürüm eğime paralel yönde yapılırsa yağışlar hemen yüzey akışına geçerek erozyona neden olur. Eğimi olmayan düz arazilerde sürüm yönünün önemi yoktur. Arazinin uzun kenarı boyunca sürüm yapılır.
Toprak İşleme Aletlerini; Birincil toprak işleme aletleri: Pulluk, çizel, dipkazan, İkincil Toprak İşleme aletleri: Kültivatör, Toprak frezesi, merdane, tırmık, tapan, diğer toprak işleme aletleri (lister, tesviye küreği vb.) olarak sınıflandırabiliriz. Birincil ve ikincil toprak işleme aletleri dışında birden fazla aletin bir arada kullanıldığı (çizel, rototil, tırmık gibi) kombinasyonlar da farklı bir sınıflandırma olarak değerlendirilebilir.
Toprak işleme, zamanına, ekim nöbetine, toprak bünyesine, üretimi yapılacak bitkinin cinsine, iklim şartlarına ve mekanizasyon düzeyine göre değişmektedir.
Bir önceki yılın hasadından sonra birincil toprak işleme aletleri ile sonbahar aylarında derin toprak işleme yapılır. Ekimden önce tohum yatağı hazırlamak için ikincil toprak işleme yapılır. Bakım işleri ve yabancı ot mücadelesi için bitkinin belli bir gelişme döneminde çapalama olarak da toprak işleme yapılır.
Geleneksel toprak işleme: toprağın 25-30 cm derinlikte işlendiği ve birincil toprak işleme aleti olarak pulluğun kullanıldığı, tarla yüzeyinde ürün artıklarının %85’nin gömüldüğü, yüzeyde %15’den daha az ürün artıklarının kaldığı yöntemdir.
Koruyucu toprak işleme: Toprağı devirerek işleyen pulluğun kullanılmadığı yerine çizelin tercih edildiği, tarla yüzeyinde ekimden sonra %30 ve daha fazla ürün artığının kaldığı bir yöntemdir. Koruyucu toprak işleme, azaltılmış, malçlı, sırt ve şeritvari toprak işleme yöntemlerini kapsamaktadır. Koruyucu toprak işleme sürdürülebilir toprak verimliliğine (su ve rüzgar erozyonu önleme, organik maddeyi arttırma) olumlu katkılarının yanında, toprak sıkışıklığını önlemek, zaman ve üretim girdi (yakıt) tasarrufu sağlamak gibi amaçları da içermektedir.
Toprak işlemesiz doğrudan ekim: Toprak işleme yapılmadan bir önceki yılın bitki anızının üzerine direk ekim yapılır. Bu yöntemle başarılı bir ekim yapma iklim, toprak yapısı, ekim makinasının performansı ve yabancı ot mücadelesine bağlıdır. Diğer toprak işleme yöntemlerine göre daha ekonomiktir. Ayrıca toprağın nemini muhafaza etmesi açısından da önemlidir.
Sonuç olarak; Bitkisel üretimde kaliteli ve yüksek verimli ürün almanın önemli şartları olan uygun ekim metodu, kaliteli tohum kullanma, gübreleme, sulama, yabancı ot ve zararlılarla mücadele, hasat tekniği ve depolama şartları önemli olduğu gibi toprağın uygun şartlarda işlenerek ekime hazırlanması da önemlidir. Hatta ilk adımıdır. Hayvancılıkta uygun barınak şartları ne kadar önemli ise, Bitki Üretiminde de toprak işleme yani tohum yatağı hazırlanması da o kadar önemlidir. Ekim sezonunun yaklaştığı bugünlerde üreticilerimizin tohum yatağı hazırlamada belirlenen hususlara dikkat ederek uygun toprak işleme uygulamalarını yaparak ilk adımı doğru atmalarını hatırlatır, yeni sezonda bol ve bereketli ürünler üretmeleri temennisiyle saygılar sunarım.
