1985 Yılında kurulan Tarım İlçe Müdürlüklerinin ismi öncesinde İlçe Ziraat Mühendisliği idi. Ondan önceleri de sırasıyla İlçe Ziraat Teknisyenliği, Tarım Öğretmenliği ve ondan önce de Ziraat Muallimliği idi. Çalışanların da kadro unvanı “Ziraat Muallimi” idi. Onun için diyoruz ki; “Tarım Bakanlığının asli görevi yayımdır.”
Tarım İl ve İlçe Müdürlüklerince Demonstrasyon, Tarla Günü, Çiftçi Toplantısı, Çiftçi Kursu, Çiftçi İnceleme Gezisi, Teşvik Müsabakası, Konferans, Panel gibi yayım faaliyetlerinin yanında Kamu yayımı hizmetleri olarak şimdiye kadar bölgesel ve ülkesel anlamda birçok yayım projesi uygulandı. Bunlardan bazıları şunlardır:
YAYÇEP Projesi (Yaygın Çiftçi Eğitim Projesi):
1991-1998 yılları arasında uygulanan YAYÇEP-1 Projesi kapsamında toprak, su, bitkisel üretim, hayvancılık, ormancılık, yöresel el sanatları gibi konularda 338 adet eğitim filmleri hazırlanarak TRT kanallarında yayınlanmış, aynı konularda hazırlanan kitaplar da programı takip eden çiftçilere bedelsiz olarak dağıtılmıştır. Projeye 113.123 çiftçi kayıt yaptırmış, 33.205 çiftçi sertifika almış, Projenin toplam maliyeti 5 milyon ABD doları olup, projeye kayıt yaptıran çiftçi başına maliyeti 44 ABD doları olmuştur.
1999-2011 yılları arasında uygulanan YAYÇEP-2 Projesi kapsamında da Meyvecilik, Tarla Bitkileri, Çayır –Mera, Sulama, Gübreleme, Toprak ve Su Muhafazası, Zirai Mücadele, Gıda, Örtü altı Sebze Yetiştiriciliği, Pratik Sığırcılık ve Organik Tarım konularında 651 adet eğitim filmleri hazırlanarak TRT kanallarında yayınlanmış, aynı konularda hazırlanan kitaplar da programı takip eden çiftçilere bedelsiz olarak dağıtılmıştır. Yapılan sınavlarda başarılı olan çiftçilere traktör, ekipman gibi ayni ödüller verilmiştir. İlçe Müdürü ve İl Müdürü olarak çalıştığım yıllarda yakından ilgilendiği projeyi, Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürü (TEDGEM) olarak 2003 Yılından itibaren başarılı bir şekilde uygulanmasına gayret ettim. 317.570 çiftçi kayıt olmuştur. Kamu Yayımı alanında son yıllarda uygulanan en etkili projedir. Sınav, ödül ve sertifika unsurları kaldırılan projeye katılanların diğer çiftçilere nazaran farklı bir şekilde desteklenmelerinin sağlanamaması nedeniyle proje yaygınlaştırılamamıştır.
TYUAP (Tarımsal Yayım ve Uygulamalı Araştırma Projesi):
TYUAP-1 1984 yılında 16 İl’de uygulanmaya başlamış, TYUAP-2 ise 1990-1997 yılları arasında 21 İl’de uygulanmıştır. Dünya Bankası kaynağı kullanılan Projede belirlenen yerleşim yerlerinde KGTM (Köy Grup Teknisyenliği Merkezi) binaları yapılmış, dağıtılan motosikletlerle olan teknisyenlerin çiftçiyle kolay ulaşımı sağlanmıştır. Ayrıca İl ve İlçe Müdürlüklerine araç alımları yapılmış, projede görevli personelin yurt içinde ve yurt dışında eğitilmeleri gerçekleşmiştir. Daha çok teşkilatların araç-gereç ve bina gibi altyapı ihtiyaçlarına ağırlık verilmiş, doğrudan çiftçiye dokunan; destekleme, aşılama, denetim, raporlama, izleme gibi görevler öncelikli tarımsal eğitim ve yayımla ilgili görevler ve bu görevlere ayrılan kaynaklar arzu edilen seviyede olmamıştır.
KÖY-MER (Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi):
1000 Köye 1000 Tarımcı Projesi, Tarım Gönüllüleri Projesi, Tarım Danışmanları Projesi gibi ifadeler de kullanılan Proje, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (TEDGEM) tarafından 01.01.2004 tarihinde uygulanmaya başlamıştır. Her ilçenin 1 köyü belirlenmiş, köyde ikamet etmesi şartıyla ziraat mühendisi veya veteriner hekim istihdam edilerek doğrudan çiftçiye yayım hizmeti vermesi amaçlanmıştır. Bu projeyle Türkiye’de bir türlü uygulanamayan, kamuda performansa dayalı ücretlendirme sistemi ilk defa uygulanmıştır. Danışmanların çalışma bölgesindeki bir yıllık faaliyetleri ölçülebilir değerlerle tespit edilip, ona göre maaş katsayıları belirleniyordu. Çok çalışanla az çalışan bir tutulmuyor, iki misline yakın ücret farkı oluyordu. Tarım danışmanlığının gelecek yıllarda uygulanabilirliği açısından önemli bir adım olarak nitelendirilen projede; personele ödenecek aylık ücretler Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Ziraat Bankası, Türkiye Ziraat Odaları Birliği ve Ziraat Odaları, İl Özel İdareleri, Belediyeler tarafından karşılandığından zaman zaman ödemelerde aksaklıklar yaşanmıştır. Personelin köyde ikamet etmesinde karşılaşılan olumsuzluklar, söz konusu personelin eğitim ve yayım faaliyetlerini gerçekleştirmesi amacıyla kullanılacak bir bütçesi ve aracı olmadığı için bu proje doğal olarak uzun süreli olamamış, söz konusu proje 31 Aralık 2006 yılı itibarıyla sona erdirilmiştir. Çok emek verilen ve belirli seviyeye getirilen proje iptal yerine ıslah edilerek bölgesel bazda devam etse bence daha iyi olurdu.
TAR-GEL Projesi:
KÖY-MER projesinin yerine TAR-GEL adı altında benzer amaçlarla bir proje başlatılmıştır. 1 Ocak 2007 tarihinden itibaren, KÖY-MER projesinde görev yapan bin elemana ilaveten binbeşyüz kişi KPSS puanıyla alınarak projede toplam ikibinbeşyüz kişi 4/B’li sözleşmeli personel olarak görevlendirilmiştir. 2011 Yılından itibaren sayıları onbine çıkarılarak kadroya alınmış, TAR-GEL yayım personeli 2016 yılı sonu itibarıyla, ilçe ve il müdürlüklerinde çalışmaya başlamıştır. Proje yayım projesi olmaktan çıkarak istihdam projesine dönmüştür.
SERTİFİKALI TARIM DANIŞMANLIĞI:
2003 Yılı başında Çiftçi Örgütlenmesi ve Eğitim-Yayım Hizmetlerinden sorumlu Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü (TEDGEM) görevine geldikten sonra yayım konusunda 23-25 Şubat 2004 tarihlerinde İzmir Menemen Tarımsal Araştırma Enstitüsünde konunun bütün taraflarının katılımıyla düzenlenen “Tarımsal Yayım Stratejileri Çalışma Toplantısı’nın sonucunda ülkemizin “Tarımsal Yayım Stratejisi’nin belirlendiği toplantıda;
1-Kamu yayım sisteminin yeniden yapılandırılması ve güçlendirilmesi,
2-Kamu dışı yayımın altyapısının oluşturulması,
3-Kamu dışı yayıma kademeli geçişin sağlanmasına karar verilmiştir.
Toplantıdan sonra kamu dışı yayıma, yani özel yayıma geçilebilmesi için Bakanlığın kuruluş kanunu olan 441 sayılı KHK yasal dayanak olmadığından 18/4/2006 Tarih ve 5488 Sayılı Tarım Kanunun 9 uncu maddesine dayanılarak hazırlanan “Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hizmetlerinin Düzenlenmesine Dair Yönetmelik” 8 Eylül 2006 tarihinde Resmî Gazete yayımlanarak kamu yayım hizmetlerinin yanı sıra Özel yayım sistemi de devreye girmiş oldu ve ziraat odalarının, sivil toplum kuruluşlarının, şirketlerin ve serbest tarım danışmanlarının tarımsal danışmanlık hizmeti sunmalarının yolu açılmış oldu.
Danışmanları istihdam eden kuruluşları (ziraat odaları, üretici örgütleri) ve serbest çalışan tarım danışmanlarını, danışmanlık hizmeti sunulmasını sağladıkları için; mevzuatta belirtilen hususları yerine getirmelerini müteakip tarımsal yayım ve danışmanlık desteğinin verilmesi gereği ortaya çıkmıştır. Sistemin işlerliği, güçlenmesi ve sürdürülebilirliği açısından söz konusu destek çok önemli durumdadır.
Bu süreç, öncelikle 120 saatlik danışmanlık eğitimine ve sonrasında yapılan sınava katılarak başarılı olanlara tarımsal danışmanlık yetki belgesi verilmesi ile başlamıştır.
Bu kapsamdaki destekleme; kişilerin ve kişileri istihdam edecek kuruluşların gerekli iş ve işlemleri tamamlamalarını ve hizmet sunmalarını müteakip 2009 yılında destekleme ödemeleri hayata geçmiştir.
Projenin amaçları:
1.Tarladan sofraya gıda güvenliği ve güvencesinin sağlanması,
2.Yayım ve danışmanlık hizmetlerinin Bakanlıkça sertifikalandırılan konu uzmanı kişi ve kuruluşlar tarafından yürütülmesi,
3.Üretim ve bilgilendirmenin her safhasının kayıt altına alınması,
4.Danışmanlık hizmeti alanlar ve sunanların desteklenmesi,
5.İstihdamın arttırılması,
6.Ürün çeşitliliği ve kalitenin arttırılmasıdır.
Bir Tarım Danışmanının hizmet vereceği alanlar ilk etapda şu şekilde planlanmıştır:
Seracılıkta en fazla 50 işletme veya 300 dekar alan, Bahçe Bitkilerinde 5.000 dekar veya 50 işletme, Sulu Tarla Ziraatında 5.000 dekar veya 50 işletme, Kuru Tarla Ziraatında10.000 dekar veya 50 işletme, Büyükbaş Hayvancılık (süt) 1.000 BB veya 40 işletme, Büyükbaş Hayvancılık (besi) 4.000 BB veya 80 işletme, Küçükbaş Hayvancılık 10.000 KB veya 80 işletme, Arıcılık 3.000 Koloni veya 50 işletme olarak öngörülmüştür.
Bir danışmanın sözleşme yaptığı işletmeleri periyodik olarak kontrol edeceği sayı da şu şekilde belirlenmiştir:
Seracılıkta haftada 1, Bahçe Bitkilerinde yılda 24, Sulu Tarla Ziraatında yılda 15, Kuru Tarla Ziraatında yılda 12, Büyükbaş süt hayvancılığında haftada 1, Büyükbaş Besi Hayvancılığında yılda 24, Küçükbaş Hayvancılıkta yılda 24, Arıcılıkta yılda 24 olarak belirlenmiştir.
Danışman periyodik olarak her ziyaret ettiği işletmede tespit ettiği eksiklikleri veya varsa hastalıkları ve tavsiyelerini tarih ve saatiyle işletmedeki kontrol defterine işleyecek, tavsiyesinden dolayı işletmenin zarar görmesi veya ürünlerde kalıntı tespit edildiği durumlarda sorumlu tutulacak, Tarım teşkilatı da zaman zaman işletmelerdeki kontrol defterinden danışmanların işletmeleri zamanında ziyaret edip etmediğini tespit etmiş olacaktır. Görevini yapmadığı tespit edilen danışmanlarla ilgili belirlenen ceza uygulaması yapılacaktır.
Bu projenin diğer bir özelliği de aldığı hizmetten dolayı danışmana ücret ödeme alışkanlığı sağlanmasıydı. İlk yıllarda işletme başına devletçe ödenecek miktar belirlenirken danışmana ödenecek danışmanlık ücretinin yarısı civarında bir ödeme yapılması planlanmış, diğer yarısının da danışmanlık hizmeti alan çiftçi tarafından ödenmesi öngörülmüştür. Böylece bilginin de üretim için bir girdi olarak kabul edilmesi ve karşılığında da ücretinin ödenmesi alışkanlığı sağlanmış olacaktı.
AB Ülkelerinde Yürütülen Yayım Hizmetleri:
AB Ülkelerine baktığımızda tarımsal yayım hizmetlerinin çoğunlukla çiftçi örgütleri veya özel sektör tarafından yürütüldüğü kamu yayım hizmetlerinin az ve bölgesel olduğu görülmektedir.
İngiltere’de 1971 yılında kurulan Tarımsal Kalkınma Yayım Servisi (ADAS) 1996 yılına kadar kısmi olarak devlet desteği ile yürüttüğü yayım hizmetlerini 1. Nisan 1996 tarihinden itibaren devlet sübvansiyonu kullanmadan yürütmektedir.
Hollanda’da Yayım Servisi (DLV) 1990 yılında özelleşmesine karar verilmiş, personel sayısı1120 den 700 e düşürülmüş, 1996 yılına kadar devlet desteği kademeli olarak %40’a düşürülmüş, bütçenin %40’ı anlaşma çerçevesinde Tarım Bakanlığı tarafından karşılanmaktadır.
Almanya’nın bazı eyaletlerinde; Tarım Bakanlığının yetki alanında olup, Tarımsal yayım hizmetleri ücretsizdir. Bazılarında; Bu hizmetler ziraat odasının görev alanına girmekte, Tarımsal yayım ağırlıklı olarak ücretsiz olmakla birlikte, çiftçiler üye aidatları ve ücretler yoluyla ziraat odasının finansmanına katkıda bulunurlar. Bazılarında da; Tarımsal yayım hizmetleri kurulan bir şirket tarafından yürütülmekte, hükümet tarafından parasal olarak desteklenmektedir.
İsviçre’de: LBL (İsviçre Yayım Merkezi) bir kamu kuruluşudur ve Yayım, Kanton yönetimlerinin sorumluluğundadır. Bu faaliyetlerin tamamı devlet tarafından finanse edilmekte olup, LBL bütçesinin % 50’sini oluşturmaktadır.
Sonuç ve Öneriler:
2006 Yılında uygulamaya konulan özel yayım sistemi üzerinde fazlaca değişiklik yapıldığından sistem bir türlü oturmamıştır. Projeyi hayat geçiren Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü 2011 yapılanmasıyla kapatılarak yayım hizmetleri Yayın Dairesiyle birleştirilmiş, Proje adeta sahipsiz bırakılmıştır.
Yönetmelikte altı defa değişiklik yapılmış, önemli kısımları yürürlükten kaldırılmıştır. Başlangıçta Bakanlığın eğitim merkezlerinde veya Bakanlık tarafından sertifika eğitimi düzenleme izni verilen üniversitelerin veya meslek kuruluşlarının eğitim merkezlerinde danışmanlık yapacak kişilere 120 saat (Üç Hafta) kişisel gelişim ile tarımsal yayım metodolojisi konularında uygulamalı sertifika eğitimleri verildikten ve Bakanlık İl ve İlçe Müdürlüklerinin nezaretinde yapılan sınavdan sonra sertifika verilirken, Yönetmelik değişikliği ile eğitim zorunluluğu kaldırılmış ve merkezi sınavla belge verilmeye başlamıştır. Belge alanlar özellikle yayım eğitimi almadığından çok etkili olamamıştır.
Bakanlığın destek ödemeleri danışmana değil de hizmet alan çiftçiye yapılıyordu. Çiftçi de bölge şartlarına göre danışmanla veya danışmanlık yapan kuruluşlarda yaptığı sözleşmeye göre kendi katkısını da ekleyip borcunu ödüyordu. Bu uygulamada müşteri memnuniyeti söz konusuydu. Az da olsa çiftçi katkısı olan projeler hep başarılı olmuştur. Maalesef bu projede Köy-Mer Projesi gibi istihdam projesine dönüşecektir.
Özellikle DGD ile başlayan tarımsal destekleme uygulamalarıyla birlikte Bakanlık İl ve İlçe Müdürlüklerinde teknik personel tamamen masa başına mahkûm olduğundan çok yoğun ve çeşitlilikteki iş yükü nedeniyle yeteri kadar etkin bir şekilde yayım hizmeti verememektedir.
Ülkemiz tarımındaki gelişmeleri ve meslektaşlarımızın fedakârane hizmetlerini takdirle karşılarken 2006 yılında iyi niyetlerle başlayan özel yayım sisteminde gerekli ıslah çalışmalarının yapılarak amacına uygun hale gelmesi dilek ve temennisiyle saygılar sunarım.
