Acil durum; bireysel ya da toplumsal olarak hayatın akışını olumsuz yönde etkileyen, zarar veren ve hemen müdahale ya da reaksiyon gerektiren, zamanı önceden bilinemeyen, beklenmeyen olaylar ya da gelişmeler olarak tanımlanır.
DR. ALİ AYAR
Tarım ve Orman Uzmanı
Acil durum; bireysel ya da toplumsal olarak hayatın akışını olumsuz yönde etkileyen, zarar veren ve hemen müdahale ya da reaksiyon gerektiren, zamanı önceden bilinemeyen, beklenmeyen olaylar ya da gelişmeler olarak tanımlanır. Acil durum faaliyetleri, oluşmadan önce yapılması gereken hazırlıkları ve oluştuktan sonra yapılacak faaliyetleri tanımlayan detaylı hazırlıklar olarak iki ana kısımdan oluşmaktadır.
Sağlıkla ilgili durumlarda normal sürecin beklenmesi halinde, zararın daha da artacağı, hızlı ve daha radikal uygulamaların ve yoğun gözetimin gerektirdiği “acil” tedavi uygulamaları yapıldığı ve bunun için bir acil servisin olduğunu biliriz. Bireysel, aile, ev, işyeri, işletmeler ve ülke çapında acil durumlarda da alınması gereken ve önceden hazırlıklı olunması gereken bazı planların olduğu/olması gerektiği de herkesçe bilinen bir durumdur. Acil durumlar oluştuğunda ise, “acil durum eylem planlarının” uygulanmasındaki süreç, normal dönemlere göre daha hızlı ve radikal olarak yapılan/yapılması gereken işleri kapsar.
Ülke yönetimleri, bölgesel ya da ülkesel düzeyde büyük etkileri olabilecek “Acil Durum Yönetimi” kapsamındaki; savaş, terör, yangın, tehlikeli madde olayları, toplu gıda zehirlenmeleri, sabotaj, iş kazası, iletişim ve enerji sistemlerinin çökmesi, salgın hastalık, deprem, sel, tsunami, fırtına, kasırga, ayaklanma, kıtlık, kuraklık, seferberlik veya büyük kazalar gibi çeşitli olayların önlenmesi, halka zararlı etkilerinin en aza indirilmesi, normalleşmenin hızla sağlanması ve bu süreçte barınma, gıda, içme ve kullanma suyunun nasıl temin edileceği konusunda planlamalar, görevlendirmeler, yetki ve sorumlulukların tanımlanması, bunların eğitimleri, gerekli araç ekipman ve gıda stoklanması gibi faaliyetleri içeren eylem planları hazırlamaktadırlar. Özellikle ülkesel düzeyde acil durumlar için idari, hukuki, askeri, sağlık, güvenlik vb tedbirler de bu eylem planları kapsamında yer almaktadır.
Kurtarma, müdahale koruma gibi faaliyetlerinin yoğunlaşması nedeniyle afet bölgesinde geçici süre de olsa otoritenin zayıfladığı varsayımı ile bazı odakların harekete geçtiği görülmektedir;
*Krizden mağdur olan insanların acıları kullanılarak çeşitli amaçlarla yapılan provokasyonlar,
*Yağma, talan, gasp, hırsızlıklar,
*Organ mafyası amaçlı ve ticaret amaçlı olarak çocukların kaçırılması,
*Yabancı istihbarat servislerinin faaliyetlerini arttırmaları,
*Misyonerlik başta olmak üzere çeşitli inanç gruplarının yardım görüntüsü altında propaganda yapmaları gibi faaliyetler kriz dönemini fırsat bilmektedirler.
Devletlerin, acil durumlara ait planlamalarının bazı kısımlarına açık kaynaklardan erişmek mümkünken bazı stratejik konulara ait planlamaların doğal olarak kamuoyuna açık olmadığı görülmektedir. Saydığımız bu kriz dönemi faaliyetlerinin her biri ayrı ayrı anlatılması ve kendi platformunda tartışılması, konuşulması gereken kapsamlı konulardır.
Yazımızda derginin platformuna uygun olacağından, tarımsal ve buna bağlı olarak gıda konularında kriz dönemine hazırlık ve kriz dönemi uygulamaları konusunda ülkeler ne yapıyor kısmını özetlemekle yetineceğiz.
Tarımsal faaliyetlerin sürdürülebilmesi ve gıda üretiminin insanlık için özellikle son dönemlerde en stratejik konu haline geldiği hep söylenegelen bir konudur.
Gıdanın kaynağı olan tarımsal üretim faaliyetlerinde ülkeler, kuraklık, iklim değişikliği, üretim süreçlerini etkileyen risklerin artması, nüfus artışı gibi erkenler dikkate alarak; bu olumsuzlukların giderilmesi için, girdi maliyetlerinin düşülmesi, üretim aşamalarındaki risklerin yönetimi, ürünlerin depolanması, işlenmesi ve pazarlanması gibi alanlarda programlar uygulanmaya çalışmaktadırlar. Daha önceki yazılarımızda bu konulara değinildiğinden detaya tekrar girmeyeceğiz.
Acil durumlarda gıda üretim süreçlerinin nasıl yönetileceği, ne tür hazırlıklar yapılacağını da kapsayan tarımsal üretimindeki muhtemel aksaklıkların giderilmesi, gıda stok ve dağıtım planlaması da çok önemlidir. Diğer konularda olduğu gibi, tarım ve gıda alanında da bazı ülkeler, bu planları açık erişime açmışken bazı ülkeler ise sadece bazı ana hatları kamuoyu bilgisine açmaktadır.
Tarımsal üretim ve gıda acil durum yönetim planları incelendiğinde ülkedeki potansiyel acil durumun çeşidi, etki süresi ve ağırlığı konusunda hazırlanan çok sayıda öngörüye dayalı senaryolara göre planlama ve hazırlıklar yapıldığı görülmektedir. Bu planlamalarda ana hatları ile şu konular göze çarpmaktadır;
1- Acil durumlar oluştuğunda ve aksaklık olması halinde, hangi tarımsal ürünün üretiminin sürdürebilirliğinin nasıl sağlanacağının planlanması; iş gücü, araç-gereç, alet-ekipman, ilaç, tohum, gübre, yem, hayvan vb, nereden, nasıl, ne miktarda, ne zaman sağlanabileceğinin planlanması. Bu planlama aynı zamanda acil durum stoklarının hızla azalmasını nasıl önlenebileceğinin temel yaklaşımı olarak görülmektedir.
2- Her tarımsal ürün ve işlenmiş gıda grubu için muhtemel acil durumlar için asgari kritik stok miktarlarının belirlenmesi,
3- Bölgelere ve ürün çeşidine göre belirlenmiş kapasitelere sahip stok yerlerinin fiziki altyapısının oluşturulması,
4- Kritik miktar olarak belirlenen ürün miktarının piyasada dalgalanmaya yol açmayacak bir planlama süreci içerisinde stoklanması ve bu miktarın acil durum döneminden önce azaltılmaması,
5- Stratejik stok miktarının yenilenmesi; Daha önceki yıllara ait stoktaki ürünlerin, belirlenen bir plan dâhilinde normal dönemlerde elde edilen ve o yıla ait ürün ile yenilenmesi,
6- Gıda dağıtım sürecinin kriz döneminde önceden yapılan planlara göre yürütülmesi,
Kriz anında diğer alanlarda da olduğu gibi tarımsal üretimin sürdürülebilmesi ve gıda konusunun da afete maruz kalmayan bölgeden getirilen personellerin yürütülmesi de, ülkelerin afet dönemi planlamalarında üzerinde durulan bir konu olduğu görülmektedir.
Birçok ülkenin de tahminlerini, hazırlık ve planlamalarını aşan afetlerin olması ihtimaline karşı başka ülkelerin kritik gıda stok uygulamalarını da uzaktan ya da işbirliği kapsamında yakından izledikleri de anlaşılmaktadır.
Ülkelerin acil durum ya da krizle ilgili yaptıkları bu faaliyetleri özetlersek;
Krizden önce; yetki, sorumluluklar ve yaptırımların tanımlandığı, yol haritasının belirlendiği planlamaları yapmak, tedbirli ve hazırlıklı olmak,
Kriz anında; birlik beraberliği korumak, fedakâr olmak, provokasyonlara kapılmadan yaraları sarmaya çalışmak, planlamalara uygun faaliyetleri yerine getirmek.
Normalleşme döneminde; Aksaklıkları, yanlışlıkları, öngörülemeyen durumların belirlenerek bir sonraki muhtemel acil durumlar için planlamaların ve hazırlıkların revize edilmesi, kusur ve ihmalin olup olmadığının tespiti ve gerekli idari ve hukuki tedbirlerin uygulanması.
Allah (CC), Ülkemizi ve Milletimizi her türlü felaketten korusun.
