Ülkemizde tarımsal nüfusun önemli bir çoğunluğunu oluşturan küçük tarım işletmeleri büyük işletmelerle rekabet etme gibi sorunlarla karşı karşıya kaldığından, üretici açısından ortaya çıkan en önemli ihtiyaç örgütlenme ihtiyacı olmaktadır...
Kırsal kesimde yaşayan üreticilerimizin ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla çeşitli yasaları dayanak almak suretiyle, değişik çiftçi organizasyonları oluşturarak örgütlendikleri bilinmektedir.
Ülkemiz için Tarım ne kadar önemli ise Tarım için de Tarımsal Örgütlenme o kadar önemlidir. Ülkemizde tarımsal alanda üretici örgütlenmesinin yaklaşık 150 yıldan daha fazla bir geçmişi bulunmaktadır. Hatta kültürümüzde İmece geleneği ile örgütlenmenin eskilere dayanan önemli bir yeri vardır.
Tarımsal Örgütlenme içinde sayısal anlamda en çok kooperatif modeliyle örgütlenme olduğunu görmekteyiz.
Türkiye'de sayısal olarak 4-5 milyon ortağı bulunan tarımsal kooperatifler çeşitli alanlarda faaliyet göstermesine rağmen, yeterince etkili değildirler. Avrupa ülkelerinde tarımsal kooperatiflerin pazarlamadaki payı %50 - 100 oranlarında iken ülkemizde %1 - 10 arasındadır.
Tarımda üretici örgütleri sayı olarak fazla olmasına karşın idari ve mali açıdan güçlü değildir. Görev ve fonksiyonlarını tam olarak yerine getirememektedirler. Üretici örgütlerinin etkin olması, idari ve mali yönden güçlendirilmesi ve doğru yönetilmesi için gerekli tedbirlerin alınması gerekir.
Günün şartlarında ihtiyacı karşılayacak kapasitede olan 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu 24/4/1969 Tarihinde çıkarılmış, yeni gelişmelere göre zaman içinde bazı değişiklikler yapılmıştır. Kanuna göre Tarımsal amaçlı kooperatifler Tarım ve Orman Bakanlığı, Yapı Kooperatifleri Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, diğer kooperatifler de Ticaret Bakanlığı sorumluluğuna verilmiştir.
Türkiye’de ilk kez 2012 yılında hükümet ile kooperatiflerin üzerinde geniş ölçüde mutabık kaldıkları bir Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanmıştı. Bu Plan dahilinde öngörülen yasal düzenleme çerçevesinde 1163 Sayılı Kooperatifler Kanununda 21/10/2021 tarihinde bazı önemli değişiklikler yapılmıştır.
Bu değişikliğe göre:
1-Zorunlu Eğitim Sertifikası Getirilmiştir: Ticaret Bakanlığı tarafından 14.Ocak.2022 tarihinde çıkarılan yönetmelikle; Yıllık 20 milyon TL ve üstü net satış hasılatı olan Kooperatifler ile 1.000 ve daha fazla ortağı bulunan kooperatiflerin yönetim ve denetim kurulları ve yedeklerine seçilenlerin seçildikleri Genel Kurul tarihinden itibaren 9 ay içinde, 40 ders saatlik eğitim almak zorundadır. Kooperatifçilik eğitimi, Ticaret Bakanlığı tarafından Eğitim Sağlayıcı yetkisi alan kurum ve kuruluşlar tarafından verilir. Kooperatiflerin Yetki alan Merkez Birlikleri bu eğitimi verebilecektir.
2-Devir Teslim esasları belirlenmiştir: Görevi sona eren yönetim kurulu üyeleri Para, Mal, Defter ve diğer kıymetli evrakları ve demirbaş kayıtlarını Genel Kurul Toplantı tarihinden itibaren 3 iş gününde teslim etmek zorundadır.
3-Denetçilerle ilgili hususlar belirlenmiştir: Denetçi seçiminde en az sayı 1’e düşürüldü. Denetçi raporu genel kurula sunulmayan kooperatiflerde; Finansal raporlar, Yönetim Kurulu yıllık faaliyet raporu ve ibra hakkında alınan kararlar geçersizdir. Dış denetime tabi olan kooperatiflerde ayrıca dış denetim raporu da genel kurula sunulacaktır.
4-Dış Denetim uygulaması getirilmiştir: Ticaret Bakanlığı tarafından 1.Şubat.2022 tarihinde çıkarılan yönetmelikle; Yıllık 30 milyon TL ve üstü net satış hasılatı olan kooperatifler ile 2.000 ve daha fazla ortağı bulunan kooperatifler Dış denetime tabi olmuştur. Yeminli Mali Müşavirler, Bağımsız denetim kuruluşları İlgili Bakanlıkça yetkilendirilmiş bağlı olunan Merkez Birlikleri Tarafından dış denetim yapılacaktır.
5-Üst Örgütlenme zorunluluğu getirilmiştir: Üst Örgütlenme için Kooperatifler kooperatif birliklerine; kooperatif birlikleri de merkez birliklerine ortak olmadığı takdirde kamu kaynaklarından desteklenen kredilere kefalet sağlayamaz, kamu kaynaklı tarımsal desteklemelere aracılık yapamaz hükmü getirilmiştir. Bu kapsamdaki başvurularda kooperatif birlikleri kooperatifleri, merkez birlikleri bölge birliklerini ortaklığa kabulden kaçınamaz.
6-Bakanlık Temsilcisi bulundurma hususları belirlenmiştir: Kooperatif ve Kooperatif Birlikleri, Genel Kuruldan en az 15 gün önce Bakanlık temsilcisi talebinde bulunmak zorundadır. Buna göre; Genel kurul toplantısı Bakanlık temsilcisi huzurunda açılır ve devam eder, Temsilci toplantının kanunlara ve anasözleşmeye ve gündeme göre yürütülmesine nezaret eder, Aykırılık söz konusu olduğunda tutanakta belirtir. Temsilci usulüne uygun talepte bulunulduğu halde ilan edilen saatte toplantıya gelmediğinde 1 saat beklenir ve toplantıya başlanır. Eski halinde en yakın mülki amiri arama şartı vardı, o kaldırıldı.
Ayrıca; 14.Ocak.2022 Tarihinde Kooperatif ve Üst Kuruluşlarının Genel Kurul Toplantılarının Usul Ve Esasları İle Bu Toplantılarda Bulundurulacak Bakanlık Temsilcisinin Nitelik ve Görevleri Hakkında Yönetmelik yayınlanmıştır.
7-Pozitif Ayrımcılık sağlanmıştır: Ortakların çoğunluğu, Kadınlardan veya Engellilerden Oluşan kooperatiflerde, Tescil ve ilana tabi ücretler ve Ticaret Odası aidatları alınmayacaktır.
8-KOOPBİS uygulaması başlatılmıştır: Ticaret Bakanlığı tarafından tüm kooperatif ve üst kuruluşlarının kooperatifçilik hizmetlerine elektronik ortamda eriştiği ve merkezi veri tabanın yönetildiği Kooperatif Bilgi Sistemi (KOOPBİS) kurulur.
Ticaret Sicil Kayıtları, Finansal tablolar, Yönetim kurulu ve denetçi raporları, Genel kurul toplantı evrakları, Ortakların kimlik, pay ve iletişim bilgileri Yönetim Kurulu tarafından sisteme yüklenmek zorundadır. Ortaklar da Genel Kurul Hazirun listesi dahil her türlü bilgiye ulaşabilecektir.
İlgili Bakanlık, Kooperatif üst kuruluşları Görevleri ile sınırlı kalmak şartıyla bilgileri görüntülemeye ve bilgi işlemeye yetkilidir. Veriler 6698 sayılı kanuna aykırı kullanılamaz.
KOOPBİS sistemi; İstatistik, Hizmet üretme, Veri tabanı oluşturma, Planlama Yapmaya imkan vermek amacıyla getirilmiştir.
Kanun yürürlüğe girdikten sonra 1 yıl içinde sistem kurulacak ve 6 ay içinde verilerin aktarımı tamamlanacaktır. Koopbis’e bilgi yüklemeyen yönetimlere para cezası uygulanır.
9- Olağan genel kurul birleştirebilme süresi, üç yıldan iki yıla indirildi.
10- Genel Kurullara Elektronik ortamda katıma hakkı verildi: Ticaret Bakanlığı tarafından 14. Ocak. 2022 tarihinde çıkarılan yönetmelikle; Genel Kurul Toplantılarına Elektronik ortamda katılma ve oy kullanma imkanı getirildi.
11-Ortaklık Pay Değeri 100 TL olarak güncellendi ve Bakanlığa artırma yetkisi verildi.
12- Kooperatifler ve üst kuruluşları, anasözleşmelerini en geç üç yıl içinde bu Kanun hükümlerine intibak ettirmek zorundadır.
SONUÇ OLARAK:
Örgütlenmenin etkin olmaması, Tarımda üretim planlamasını engellemekte, Pazarlama sorunlarına, aşırı fiyat dalgalanmalarına ve gelir istikrarsızlığına neden olmaktadır. Böylece, tarladan markete 4-5 kata varan fiyat artışları görülmektedir.
Çiftçiler maliyetine, hatta bazen maliyetin altına ürününü elden çıkarırken, tüketiciler de makul fiyatlarla ürün tüketememektedir.
Kooperatiflerin daha etkin rol alması için; Kooperatifler Bakanlığı ve Kooperatifler Genel Müdürlüğü döneminden gelen daha sonra Mülga Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğünce (TEDGEM) uygulanan ve 2011 Yılında kaldırılan Ortaklar Mülkiyetinde Kooperatif Projelerine benzer yeni projeler geliştirilerek Kooperatif Projeleri cazip şartlarda desteklenmelidir. Desteklemeler bireysel değil, Çiftçi örgütleri üzerinden verilmelidir.
Kooperatifler ve diğer çiftçi örgütleri ekonomik olarak piyasaya girmeli, ürün alıp satarak hem iç, hem de dış piyasayı düzenlemeli, üreticiye ucuz girdi temin etmeli, soğuk hava depoları, ürün işleme ve paketleme vb. tesisler kurmalı ve ürünlere katma değer kazandırmalıdır.
Yapılan bu yasal düzenlemenin Ülkemiz kooperatifçilik çalışmalarına ve Türk Tarımına önemli katkılar sağlamasını diliyoruz.
Devlet kural koyucu, destekleyici ve denetleyici olmalıdır.
