Konuk Yazar: Ömer Faruk Koçak
Ülkemizde 1990 yılındaki nüfus sayısı 56.473.035 iken, 2000 yılında %18,34’lük bir artışla 67.844.903 olmuştur. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) adrese dayalı nüfus kayıt sistemi 2007 nüfus sayımı sonuçlarına göre Türkiye’nin nüfusu 75.586.256 kişi iken 2022 yılına 85.279.553 olmuştur. (TÜİK, 2023). Giderek artan nüfus artışına paralel olarak hayvansal kökenli gıda maddelerin karşılanması da önem kazanmaktadır.
Nüfus ve yıllık nüfus artış hızı, 2007-2022
2022 yılında TUİK verilerine göre, ülkemizden çıkış yapanların sayısı (Turist) toplam 51.369.026 olup, kişi başı ortalama geceleme sayısı ise 10,3 olmuştur.
Destekleme Mevzuatı
İnsanların yeterli ve dengeli beslenmesinde hayvansal kökenli gıdalar çok önemli görev yapmaktadır. İnsan beslenmesinde, proteinler yaşamsal önemde besin ögesi olup; günlük protein ihtiyacının yaklaşık yarısının hayvansal kökenli ürünlerden karşılanması gerekmektedir.
Genelde gıda, özelde ise hayvansal ürünler olmak üzere ülkemiz insanının sağlıklı beslenmesi için gerekli ürünlerin yeterli üretimini sağlamak ile ilgili hususlar Anayasamız dâhil birçok kanunda yer almaktadır. Anayasamızın 45. Maddesinde:
“Devlet, tarım arazileri ile çayır ve meraların amaç dışı kullanılmasını ve tahribini önlemek, tarımsal üretim planlaması ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal üretimi artırmak maksadıyla, tarım ve hayvancılıkla uğraşanların işletme araç ve gereçlerinin ve diğer girdilerinin sağlanmasını kolaylaştırır.
Devlet, bitkisel ve hayvansal ürünlerin değerlendirilmesi ve gerçek değerlerinin üreticinin eline geçmesi için gereken tedbirleri alır.” ifadeleri yer almaktadır.
Anayasa hükmüne binaen 2006 yılından bu yana Tarım Kanunu yürürlüktedir. Bu Kanun kapsamında hayvancılık desteklemeleri uygulanmaktadır. Bu kanunun amacı tarım sektörünün ve kırsal alanın, kalkınma plân ve stratejileri doğrultusunda geliştirilmesi ve desteklenmesi için gerekli politikaların tespit edilmesi ve düzenlemelerin yapılması olarak belirlenmiştir.
Yine Tarım Kanunun 19. Maddesi ç bendinde özel olarak hayvancılık konusunda yapılacak destekleri belirlenmiştir. Buna göre;
Hayvancılık faaliyetlerinde ırk ıslahı,
Kaba yem üretiminin artırılması,
Verimliliğin artırılması,
İşletmelerin ihtisaslaşması,
İşletmelerde hijyen şartlarının sağlanması,
Hayvan sağlığı ve refahı,
Hayvan kimlik sisteminin teşviki,
Hayvansal ürünlerin işlenmesi ve pazarlanması ile bunlarla ilgili kontrol, takip ve standartların iyileştirilmesi
Su ürünlerinin desteklenmesi amacıyla destekleme tedbirleri alınır.
Hayvancılık desteklemelerinde, bölge ve iller bazında farklı destekler uygulamaya ve ödeme miktarlarını belirlemeye, Cumhurbaşkanı yetkili olduğu ifade edilmektedir
Görüldüğü üzere herhangi bir tür ayrımı yapılmaksızın hayvancılık işletmelerine ve üretime yönelik desteklemeler belirlenmiştir.
Yükselen Kanatlı Sektörü ve Destekler
Kanatlı sektörü, T.C. Ziraat Bankası A.Ş. Ve Tarım Kredi Kooperatiflerince Tarımsal Üretime Dair Düşük Faizli Yatırım Ve İşletme Kredisi Kullandırılmasına İlişkin Karar kapsamında kredi kullanabilmektedir. Ayrıca IPARD kapsamında, tarımsal işletmelerinin fiziki varlıklarına yönelik yatırımlar için %50-70 oranında hibe verilmektedir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 8468 sayılı kararı ile etlik tavuk kümesi, yumurtacı tavuk kümesi, damızlık kümesi ve kuluçkahane işletmeleri sanayi grubu kapsamına alınmış ve indirimli elektrikten faydalanması sağlanmıştır. Ayrıca 02.01.2020 tarihli ve 30996 sayılı karar ile tavuk yumurtasının toptan tesliminde yüzde %8 olarak uygulanan KDV oranı %1'e indirilmiştir.
Kanatlı Sektöründe Örgütleme
Tarım ve Orman Bakanlığınca kuruluşuna izin verilen ve 5200 sayılı yasaya göre kurulan 11 ilde yumurta üreticileri birliği ve Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUMBİR) ile Türkiye Kanatlı Hayvan Eti Üreticileri Merkez Birliği (TÜKEBİR) de üreticiler tarafından kurulan örgütlerdir.
Dünyada Türk Kanatlı Sektörü
Her yıl uygulama konulan hayvancılık desteklerinden faydalanamayan kanatlı sektörüne FAO 2021 yılı verilerine göre baktığımızda;
Dünya, tavuk eti üretiminde ABD ilk sırada Ülkemiz 10 sırada ve tavuk yumurtası üretiminde ise Çin ilk sırada Ülkemiz de 10. sırada yer almıştır.
Avrupa’da ise, 19.479.424 ton tavuk eti üretimi, 11.117.505 ton tavuk yumurtası üretimi yapılmıştır. Avrupa’da tavuk eti ve tavuk yumurtası üretiminde Rusya ilk sırada, Ülkemiz ise 2. sıradadır.
İhracatta ise Dünya’da kanatlı etinde 5. Sırada, tavuk yumurtasında (kuluçkalık ve sofralık) ise 2. sırada yer almıştır.
Hayvancılığın Ana Girdisi İthal Yem Hammaddeleri
Tüm bunları başaran sektörün ana üretim maliyetinin en büyük kısmını %68 oran ile yem gideri oluşturmaktadır. 2022 yılında yaklaşık 6 milyon ton broiler yemi, 3,5 milyon ton yumurta yemi ve 1 milyon ton hindi vs. yemi olmak üzere toplam 10,5 milyon ton kanatlı yemi üretildi. Yem hammaddelerinin çok önemli bir kısmı da ithal ürünlerden oluşmaktadır. TUİK verilerine göre 2022 yılında yem sanayinin en önemli girdilerini oluşturan arpanın yeterlilik derecesi %66,8, mısırın yeterlilik derecesi %76,6, soyanın yeterlilik derecesi ise %6 olarak gerçekleşti.
Bunca ithal girdi, yükselen döviz kuru, ithal hammadde tedarikinde yaşanan sıkıntılar ve desteklerden neredeyse hiç faydalanmamasına rağmen kanatlı sektörü 2022 yılında 1,5 milyar dolar ihracat yaparak Ülkemiz ekonomisine katkı sağladı.
Bu üretim ve ihracat rakamlarına baktığımızda, kendi kendimize sormadan duramıyoruz: Desteklemeli mi? Desteklememeli mi?